Take a photo of a barcode or cover
dark
emotional
slow-paced
Plot or Character Driven:
Character
Strong character development:
Yes
Loveable characters:
Complicated
Diverse cast of characters:
Complicated
Flaws of characters a main focus:
Yes
Ο Αίας, η αρχαιότερη (σωζόμενη) τραγωδία του Σοφοκλή πραγματεύεται την "πτώση" του γιου του Βασιλιά της Σαλαμίνας στην Τροία.
Σε αντίθεση με τους περισσότερους ήρωες που έχασαν τη ζωή τους στον τρωικό πόλεμο, ο Αίαντας δεν πέθανε στη μάχη. Χολωμένος από την αδικία που έγινε να πάρει ο Οδυσσέας τα άρματα του Αχιλλέα, ο Αίαντας σε μια κρίση παραφροσύνης αποπειράται να εκδικηθεί τους πρωτεργάτες της αδικίας (Ατρείδες και Οδυσσέα), όπως η θεά Αθηνά τον αποπροσανατολίζει με αποτέλεσμα αποδέκτες της οργής του να γίνουν πρόβατα και γελάδια.
Η τραγωδία δεν ξεκινά με τον Αίαντα μαινόμενο, αλλά την επαύριο της φονικής του τρέλας, με την Αθηνά να ενημερώνει τον Οδυσσέα για τα καθέκαστα και μαζί να χλευάζουν τον ήρωα, ενώ στη συνέχεια η θεά επισκέπτεται τον Αίαντα που ζει ακόμα στην πλάνη ότι εξολόθρευσε τους (Έλληνες) εχθρούς του, που της καυχέται για τα "κατορθώματά του".
Η αλήθεια δεν αργεί να αποκαλυφθεί στα μάτια του και τότε αποφασίζει να θέσει τέλος στη ζωή του, παρά τις ικεσίες της σκλάβας/συζύγου του Τέκμησσας. Περίπου στα μισά του έργου, ο Αίαντας έχει πέσει μόνος του πάνω στο σπαθί που του χάρισε ο Έκτορας (μετά τη μεταξύ τους μονομαχία που έληξε ισόπαλη, Ιλιάδα ραψωδία Η') και κείται νεκρός στη μέση της σκηνής μέχρι το τέλος.
Αντιπροσωπεύοντας διαφορετικά ιδανικά από αυτά που φαίνεται να επικρατούν στο στρατόπεδο των Αχαιών (και κατ' επέκταση στον Ελληνικό κόσμο, ή τουλάχιστον στην Αττική του 5ου π.Κ.Ε. αιώνα) ο Αίαντας δεν έχει καν θέση στο δεύτερο μισό της τραγωδίας που φέρει το όνομά του. Ο "πύργος" στον οποίο προσέτρεχαν οι Έλληνες κάθε φορά που έβλεπαν τα σκούρα (ιδίως όταν οι Τρώες απειλούσαν να κάψουν τα καράβια τους) όσο ο Αχιλλέας καθόταν στη σκηνή του θυμωμένος με τον Αγαμέμνονα, δε χαίρει της εκτίμησης των συμπολεμιστών του (κατηγορία που διατυπώνεται με σαφήνεια αργότερα μέσα στο έργο από τον αδελφό του Τεύκρο), αλλά ούτε ενδεχομένως και του Σοφοκλή όπως αυτός εκφράζει το κοινό αίσθημα.
Οι καιροί είναι δημοκρατικοί και δεν έχουν θέση για άρχοντες με "παλαιολιθικά" αισθήματα τιμής. Ο ανερχόμενος "ήρωας" του Δήμου δε χρειάζεται να είναι έντιμος και σταθερός στα έργα του, πρέπει να είναι ευφυής και γρήγορος στη σκέψη, ο λόγος του να στάζει μέλι στ' αυτιά του ακροατή του και να μπορεί να τον πείσει ή έστω να τον ξεγελάσει. Εν ολίγοις, ο τύπος του Αίαντα είναι πλέον παρωχημένος.
Στην αποδόμηση του Αίαντα θα συμμετάσχουν οι φρικαλέοι Ατρείδες, χωρίς καμία συμπάθεια για το νεκρό, οι οποίοι και επιμένουν να μείνει άταφος, τιμωρώντας τον έτσι γιατί θέλησε μέσα στην μανία του να τους σκοτώσει για την αδικία τους. Ο Τεύκρος αντιστέκεται σθεναρά και τους "τα λέει ένα χεράκι", για το ρόλο το δικό τους και του Αίαντα, για το δίκαιο και την προσβολή στο νόμο και τους θεούς που συνιστά να μείνει άταφος ο επιφανής πολεμιστής.
Σε μια λίγο βιαστική αποκλιμάκωση, τη λύση δίνει ο διαλλακτικός και αρκετά διαφορετικός ποιοτικά από τον ομηρικό (τουλάχιστον της Ιλιάδας και της Μικράς Ιλιάδος) Οδυσσέας, που πείθει τον Αγαμέμνονα ότι το σωστό είναι ο ήρωας να ταφεί και παραδεχόμενος στον Τεύκρο ότι τον μισούσε πριν, τώρα συναινεί στην ταφή του και ο Τεύκρος παραδέχεται πως φοβόταν τη γνώμη του: «και μ’ έψευσας ελπίδος πολύ»
Ένα πολύ ενδιαφέρον (για μένα) στοιχείο της τραγωδίας, είναι η εναντίωση του Τεύκρου στους Ατρείδες. Στην εποχή του Σοφοκλή, οι απόλυτοι άρχοντες έχουν εκλείψει στην Αθήνα και ο πολίτης έχει λόγο απέναντι στην εξουσία, είναι η εξουσία (ή τουλάχιστον έχει πεισθεί ως προς αυτό). Έτσι ο Τεύκρος αν και νόθος (στερημένος ουσιωδών δικαιωμάτων που απολάμβαναν τα "γνήσια, με σφραγίδα" τέκνα) δεν διστάζει να τα βάλει πρώτα με το βασιλιά της Σπάρτης και στη συνέχεια με τον Αρχιστράτηγο των Ελλήνων και βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα και μάλιστα σε τόνο που δεν επιτρέπει αμφιβολίες ως προς το πόσο χαμηλά στην εκτίμησή του βρίσκονται βάσει των πράξεών τους.
Ο ίδιος ο Αίαντας, είναι μια θλιβερή μορφή, που μόλις συνέρχεται από την τρέλα αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή του, τηρώντας έναν κώδικα τιμής παλαιού τύπου. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι στη συνέχεια επειχειρείται η αποδόμηση του χαρακτήρα του από τους Ατρείδες, ο ίδιος ο Σοφοκλής του δίνει βήμα να αναπτύξει το μεγαλείο του, την ευγένεια της σκέψης του και να φανεί το πολυδιάστατο του χαρακτήρα του, σε αντιδιαστολή με τον Ομηρικό Αίαντα, που είναι μια έντιμη και ευγενής μεν, φονική δε, μηχανή.
αἰαῖ· τίς ἄν ποτ᾽ ᾤεθ᾽ ὧδ᾽ ἐπώνυμον
τοὐμὸν ξυνοίσειν ὄνομα τοῖς ἐμοῖς κακοῖς;
Αιαί! Ποιος τάχα να περίμενε τ' όνομα που μου δώσαν
να ηχεί όπως κι ίδια μου η τύχη;
Και πριν χαθεί για πάντα από τον κόσμο των ζωντανών, μια "τελευταία υπόκλιση":
τοῦθ᾽ ὑμὶν Αἴας τοὔπος ὕστατον θροεῖ,
τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ἐν Ἅιδου τοῖς κάτω μυθήσομαι.
Αυτά τα λόγια του Αίαντα είναι τα τελευταία προς εσάς
και τ᾽ άλλα κάτω θα τα πω σ᾽ αυτούς που είναι στον Άδη
Οι Ατρείδες είναι δεσποτικοί, αυθάδεις και έτοιμοι να προσβάλλουν τα έθιμα και τους θεούς, δείγματα κακής εξουσίας. Είναι εντυπωσιακός ο λόγος του Αγαμέμνονα:
οὐ γὰρ οἱ πλατεῖς
οὐδ᾽ εὐρύνωτοι φῶτες ἀσφαλέστατοι,
ἀλλ᾽ οἱ φρονοῦντες εὖ κρατοῦσι πανταχοῦ.
μέγας δὲ πλευρὰ βοῦς ὑπὸ σμικρᾶς ὅμως
μάστιγος ὀρθὸς εἰς ὁδὸν πορεύεται.
Γιατί δεν είναι αυτοί οι χειροδύναμοι (άντρες)
με τις φαρδιές τις πλάτες αλλά όσοι έχουνε γερό το νου
που μένουν πάντα σταθεροί κι αυτοί παντού υπερέχουν.
Μεγάλο είναι το βόδι μα ένα μικρό μαστίγιο
αρκεί να το κρατά στο δρόμο
...ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι η δική του έλλειψη ορθής κρίσης και το πείσμα οδήγησε στη μήνιν του Αχιλλέα και σχεδόν στη συντριβή των Ελλήνων (βέβαια, αυτά έγιναν στην Ιλιάδα και όχι στο έργο του Σοφοκλή) από την οποία τους έσωσε κυρίως.... ο Αίαντας με τις πολεμικές αρετές του, ο ίδιος ο Αίαντας που τον έστειλαν μέρος πρεσβείας να πείσει το γιο Πηλέα να επιστρέψει στη μάχη...
Εντύπωση προκαλεί η θεά Αθηνά, "πολιούχος" και προστάτιδα της της πόλης της Αθήνας που εμφανίζεται κακεντρεχής και μεροληπτική (συνέβαινε και στον Όμηρο αυτό, αλλά ο Όμηρος δεν ήταν Αθηναίος), πρώτα χλευάζοντας τον Αίαντα παρέα με τον Οδυσσέα και έπειτα κατάμουτρα όταν τον επισκέπτεται ενόσω εκείνος ακόμη νομίζει ότι έσφαξε τους Ατρείδες. Ενδεχομένως η σταση της δραματουργικά είναι μια προσπάθεια να προσεταιριστεί ο δημιουργός το κοινό, εφόσον η θεά πήρε θέση, είναι η σωστή και ό,τι γίνεται συμφώνως προς το θέλημά της είναι καλώς καμωμένο.
Ρεαλιστικότερος των χαρακτήρων είναι η Τέκμησσα, με την ικεσία και το θρήνο, δυστυχώς όμως η συμβολή της δεν είναι αποτρεπτική ως προς την αυτοκτονία του Αίαντα, ούτε, λόγω φύλου στην εποχή της έχει "φωνή" να αντιπαρατεθεί με τους ασχημονούντες Ατρείδες, ρόλο τον οποίο αναλαμβάνει ο Τεύκρος μετά την πρόσκλησή της, ενώ συγκίνηση προκαλεί η επίκλησή της στον Αίαντα να καταλάβει τη δική της μοίρα και του γιου τους μετά τον (επικείμενο ακόμη) θάνατό του.
ὦ δέσποτ᾽ Αἴας, τῆς ἀναγκαίας τύχης
οὐκ ἔστιν οὐδὲν μεῖζον ἀνθρώποις κακόν.
Άρχοντά μου Αίαντα, χειρότερο κακό για τους ανθρώπους
δεν υπάρχει από την τύχη που τους ρίχνει στην ανάγκη
...
Ωστόσο, οφείλει να παραδεχθεί κανείς πως κάποιες από τις αδυναμίες του έργου οφείλονται στον εγγενή "διπολισμό" του. Οι διάλογοι, εξελίσσονται σε δύο διαφορετικά πλαίσια. Το ένα είναι το "επικό", της καθεαυτής ιστορίας και το άλλο είναι οι υπόρρητες νύξεις που αφορούν τον θεατή του 5ου π.Κ.Ε. αιώνα. Οι έννοιες της τιμής, της προσωπικής αξίας και ανάδειξης μέσω της αριστείας των "ατομιστών" ηρώων του Ομήρου, έρχονται σε αντιδιαστολή με την ιδέα της δημοκρατικής συνεργασίας, κόσμοι που δύσκολα γεφυρώνονται σε ένα κείμενο. Στο μανιχαϊστικό ιδεαλισμό του Αίαντα, ο οποίος θεωρεί ότι έχει αδικηθεί και έχει υποστεί βλάβη η τιμή και η υπόληψή του, οι Ατρείδες είναι απόλυτα και ολοκληρωτικά κακοί, άρα "fair game" και άξιοι εξόντωσης. Ωστόσο, οι Ατρείδες με τα λόγια τους εμφανίζονται ως τηρητές και υπέρμαχοι της τάξης, παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι χάλκευσαν το αποτέλεσμα ή συμμετείχαν ή ανέχτηκαν τη νοθεία στην ψηφοφορία που απέδωσε τελικά τα όπλα του Αχιλλέα στον Οδυσσέα. Από την άλλη και ο ίδιος ο Αίαντας, κινούμενος από τον εγωισμό του (καίτοι... θετικό στοιχείο για έναν ομηρικό ήρωα) βάζει τον εαυτό του πάνω από τον κοινό αγώνα και στρέφεται κατά των συμπολεμιστών του, ξεπερνώντας ακόμη και τον ίδιο τον Αχιλλέα σε αντίδραση, καθώς ο τελευταίος απλώς αποσύρθηκε από την ενεργό δράση. Στο κλείσιμο του ματιού του στους σύγχρονούς του, ο Σοφοκλής, παρουσιάζει μια δράση που θα ήταν από ανεκτή έως... λόγος επαίνου για έναν ομηρικό ήρωα, και καταφέρνει να δείξει πως έτσι ο Αίαντας θέτει εαυτόν εκτός συνόλου, απομονώνεται και καθίσταται αντικοινωνικό στοιχείο. Οι καιροί έχουν αλλάξει... Όσο κι αν η δράση του εκτίθεται σε κοινό μεταγενέστερό του όμως, δεν μπορεί να λειτουργήσει με όρους διαφορετικούς από αυτούς που επιτάσσει η δική του εποχή με τις δικές της αξίες. Η αποστέρηση των όπλων του Αχιλλέα, πέρα από κατάφωρη αδικία είναι η άρνηση της επικύρωσης της ανδρείας του και της ικανότητάς του από τους "ομοτίμους", άγος που πλήττει όχι μόνο τον ίδιο αλλά και τη γενιά του ολόκληρη (εμφατικά μνημονεύεται η τιμημένη παράδοση του πατέρα του Τελαμώνα). Κλείνοντας ξανά το μάτι στον θεατή ο Σοφοκλής, διά χειλέων Αίαντα, διακηρύσσει ότι ο κόσμος έχει αλλάξει, όμως ο ίδιος ο ήρωας δεν μπορεί να ακολουθήσει αυτές τις αλλαγές, μένει σταθερός σε ηρωικά ιδανικά που τώρα περνούν στο περιθώριο και άλλες αξίες αναδύονται κι αυτός, αλύγιστος όπως απέναντι στις επιθέσεις των Τρώων, αρνείται να υποχωρήσει και ως λύση επιλέγει το δικό του τέλος, με τους δικούς του όρους και σαν συμβολισμό για το τέλος της εποχής που αντιπροσωπεύει. Στην τραγωδία του Σοφοκλή, η νέα εποχή -των ανθρώπων που συζητούν, επιχειρηματολογούν και μετέρχονται μέσων πέρα από την ωμή ισχύ- είναι αυτή που δίνει τα όπλα του Αχιλλέα στον Οδυσσέα, όχι η Αθηνά, ούτε οι θλιβεροί Ατρείδες.
Όσο για τη δομή του έργου, τα πράγματα είναι αρκετά ξεκάθαρα: υπάρχουν δυο σαφώς διακριτά μέρη, τα προ του θανάτου του Αίαντα και τα μετά, τόσο διακρτικά ώστε είναι πιθανό το δεύτερο να είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Στο πρώτο βασικός άξονας είναι στάση του Αίαντα όταν αποκτά επίγνωση των πράξεών του, ενώ στο δεύτερο η τύχη που θα έχει η σορός του, άξονες δραματικά διαφορετικοί ως προς το αντικείμενο αλλά και τη διαχείριση.
Πάντως, ως προς το θέμα της απόδοσης των όπλων του Αχιλλέα στον πονηρό και αμοραλιστή Οδυσσέα των κυκλίων επών, εγώ θα συνταχθώ με τον Οβίδιο, που αποτροπιασμένος από την κατάληξη της ψηφοφορίας δήλωσε "κι έτσι πήραν οι ρήτορες τ' άρματα των ηρώων..."
Υ.Γ. Συγγνώμη για το παραλήρημα και τις κακές μεταφράσεις, δεν είμαι φιλόλογος
Σε αντίθεση με τους περισσότερους ήρωες που έχασαν τη ζωή τους στον τρωικό πόλεμο, ο Αίαντας δεν πέθανε στη μάχη. Χολωμένος από την αδικία που έγινε να πάρει ο Οδυσσέας τα άρματα του Αχιλλέα, ο Αίαντας σε μια κρίση παραφροσύνης αποπειράται να εκδικηθεί τους πρωτεργάτες της αδικίας (Ατρείδες και Οδυσσέα), όπως η θεά Αθηνά τον αποπροσανατολίζει με αποτέλεσμα αποδέκτες της οργής του να γίνουν πρόβατα και γελάδια.
Η τραγωδία δεν ξεκινά με τον Αίαντα μαινόμενο, αλλά την επαύριο της φονικής του τρέλας, με την Αθηνά να ενημερώνει τον Οδυσσέα για τα καθέκαστα και μαζί να χλευάζουν τον ήρωα, ενώ στη συνέχεια η θεά επισκέπτεται τον Αίαντα που ζει ακόμα στην πλάνη ότι εξολόθρευσε τους (Έλληνες) εχθρούς του, που της καυχέται για τα "κατορθώματά του".
Η αλήθεια δεν αργεί να αποκαλυφθεί στα μάτια του και τότε αποφασίζει να θέσει τέλος στη ζωή του, παρά τις ικεσίες της σκλάβας/συζύγου του Τέκμησσας. Περίπου στα μισά του έργου, ο Αίαντας έχει πέσει μόνος του πάνω στο σπαθί που του χάρισε ο Έκτορας (μετά τη μεταξύ τους μονομαχία που έληξε ισόπαλη, Ιλιάδα ραψωδία Η') και κείται νεκρός στη μέση της σκηνής μέχρι το τέλος.
Αντιπροσωπεύοντας διαφορετικά ιδανικά από αυτά που φαίνεται να επικρατούν στο στρατόπεδο των Αχαιών (και κατ' επέκταση στον Ελληνικό κόσμο, ή τουλάχιστον στην Αττική του 5ου π.Κ.Ε. αιώνα) ο Αίαντας δεν έχει καν θέση στο δεύτερο μισό της τραγωδίας που φέρει το όνομά του. Ο "πύργος" στον οποίο προσέτρεχαν οι Έλληνες κάθε φορά που έβλεπαν τα σκούρα (ιδίως όταν οι Τρώες απειλούσαν να κάψουν τα καράβια τους) όσο ο Αχιλλέας καθόταν στη σκηνή του θυμωμένος με τον Αγαμέμνονα, δε χαίρει της εκτίμησης των συμπολεμιστών του (κατηγορία που διατυπώνεται με σαφήνεια αργότερα μέσα στο έργο από τον αδελφό του Τεύκρο), αλλά ούτε ενδεχομένως και του Σοφοκλή όπως αυτός εκφράζει το κοινό αίσθημα.
Οι καιροί είναι δημοκρατικοί και δεν έχουν θέση για άρχοντες με "παλαιολιθικά" αισθήματα τιμής. Ο ανερχόμενος "ήρωας" του Δήμου δε χρειάζεται να είναι έντιμος και σταθερός στα έργα του, πρέπει να είναι ευφυής και γρήγορος στη σκέψη, ο λόγος του να στάζει μέλι στ' αυτιά του ακροατή του και να μπορεί να τον πείσει ή έστω να τον ξεγελάσει. Εν ολίγοις, ο τύπος του Αίαντα είναι πλέον παρωχημένος.
Στην αποδόμηση του Αίαντα θα συμμετάσχουν οι φρικαλέοι Ατρείδες, χωρίς καμία συμπάθεια για το νεκρό, οι οποίοι και επιμένουν να μείνει άταφος, τιμωρώντας τον έτσι γιατί θέλησε μέσα στην μανία του να τους σκοτώσει για την αδικία τους. Ο Τεύκρος αντιστέκεται σθεναρά και τους "τα λέει ένα χεράκι", για το ρόλο το δικό τους και του Αίαντα, για το δίκαιο και την προσβολή στο νόμο και τους θεούς που συνιστά να μείνει άταφος ο επιφανής πολεμιστής.
Σε μια λίγο βιαστική αποκλιμάκωση, τη λύση δίνει ο διαλλακτικός και αρκετά διαφορετικός ποιοτικά από τον ομηρικό (τουλάχιστον της Ιλιάδας και της Μικράς Ιλιάδος) Οδυσσέας, που πείθει τον Αγαμέμνονα ότι το σωστό είναι ο ήρωας να ταφεί και παραδεχόμενος στον Τεύκρο ότι τον μισούσε πριν, τώρα συναινεί στην ταφή του και ο Τεύκρος παραδέχεται πως φοβόταν τη γνώμη του: «και μ’ έψευσας ελπίδος πολύ»
Ένα πολύ ενδιαφέρον (για μένα) στοιχείο της τραγωδίας, είναι η εναντίωση του Τεύκρου στους Ατρείδες. Στην εποχή του Σοφοκλή, οι απόλυτοι άρχοντες έχουν εκλείψει στην Αθήνα και ο πολίτης έχει λόγο απέναντι στην εξουσία, είναι η εξουσία (ή τουλάχιστον έχει πεισθεί ως προς αυτό). Έτσι ο Τεύκρος αν και νόθος (στερημένος ουσιωδών δικαιωμάτων που απολάμβαναν τα "γνήσια, με σφραγίδα" τέκνα) δεν διστάζει να τα βάλει πρώτα με το βασιλιά της Σπάρτης και στη συνέχεια με τον Αρχιστράτηγο των Ελλήνων και βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα και μάλιστα σε τόνο που δεν επιτρέπει αμφιβολίες ως προς το πόσο χαμηλά στην εκτίμησή του βρίσκονται βάσει των πράξεών τους.
Ο ίδιος ο Αίαντας, είναι μια θλιβερή μορφή, που μόλις συνέρχεται από την τρέλα αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή του, τηρώντας έναν κώδικα τιμής παλαιού τύπου. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι στη συνέχεια επειχειρείται η αποδόμηση του χαρακτήρα του από τους Ατρείδες, ο ίδιος ο Σοφοκλής του δίνει βήμα να αναπτύξει το μεγαλείο του, την ευγένεια της σκέψης του και να φανεί το πολυδιάστατο του χαρακτήρα του, σε αντιδιαστολή με τον Ομηρικό Αίαντα, που είναι μια έντιμη και ευγενής μεν, φονική δε, μηχανή.
αἰαῖ· τίς ἄν ποτ᾽ ᾤεθ᾽ ὧδ᾽ ἐπώνυμον
τοὐμὸν ξυνοίσειν ὄνομα τοῖς ἐμοῖς κακοῖς;
Αιαί! Ποιος τάχα να περίμενε τ' όνομα που μου δώσαν
να ηχεί όπως κι ίδια μου η τύχη;
Και πριν χαθεί για πάντα από τον κόσμο των ζωντανών, μια "τελευταία υπόκλιση":
τοῦθ᾽ ὑμὶν Αἴας τοὔπος ὕστατον θροεῖ,
τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ἐν Ἅιδου τοῖς κάτω μυθήσομαι.
Αυτά τα λόγια του Αίαντα είναι τα τελευταία προς εσάς
και τ᾽ άλλα κάτω θα τα πω σ᾽ αυτούς που είναι στον Άδη
Οι Ατρείδες είναι δεσποτικοί, αυθάδεις και έτοιμοι να προσβάλλουν τα έθιμα και τους θεούς, δείγματα κακής εξουσίας. Είναι εντυπωσιακός ο λόγος του Αγαμέμνονα:
οὐ γὰρ οἱ πλατεῖς
οὐδ᾽ εὐρύνωτοι φῶτες ἀσφαλέστατοι,
ἀλλ᾽ οἱ φρονοῦντες εὖ κρατοῦσι πανταχοῦ.
μέγας δὲ πλευρὰ βοῦς ὑπὸ σμικρᾶς ὅμως
μάστιγος ὀρθὸς εἰς ὁδὸν πορεύεται.
Γιατί δεν είναι αυτοί οι χειροδύναμοι (άντρες)
με τις φαρδιές τις πλάτες αλλά όσοι έχουνε γερό το νου
που μένουν πάντα σταθεροί κι αυτοί παντού υπερέχουν.
Μεγάλο είναι το βόδι μα ένα μικρό μαστίγιο
αρκεί να το κρατά στο δρόμο
...ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι η δική του έλλειψη ορθής κρίσης και το πείσμα οδήγησε στη μήνιν του Αχιλλέα και σχεδόν στη συντριβή των Ελλήνων (βέβαια, αυτά έγιναν στην Ιλιάδα και όχι στο έργο του Σοφοκλή) από την οποία τους έσωσε κυρίως.... ο Αίαντας με τις πολεμικές αρετές του, ο ίδιος ο Αίαντας που τον έστειλαν μέρος πρεσβείας να πείσει το γιο Πηλέα να επιστρέψει στη μάχη...
Εντύπωση προκαλεί η θεά Αθηνά, "πολιούχος" και προστάτιδα της της πόλης της Αθήνας που εμφανίζεται κακεντρεχής και μεροληπτική (συνέβαινε και στον Όμηρο αυτό, αλλά ο Όμηρος δεν ήταν Αθηναίος), πρώτα χλευάζοντας τον Αίαντα παρέα με τον Οδυσσέα και έπειτα κατάμουτρα όταν τον επισκέπτεται ενόσω εκείνος ακόμη νομίζει ότι έσφαξε τους Ατρείδες. Ενδεχομένως η σταση της δραματουργικά είναι μια προσπάθεια να προσεταιριστεί ο δημιουργός το κοινό, εφόσον η θεά πήρε θέση, είναι η σωστή και ό,τι γίνεται συμφώνως προς το θέλημά της είναι καλώς καμωμένο.
Ρεαλιστικότερος των χαρακτήρων είναι η Τέκμησσα, με την ικεσία και το θρήνο, δυστυχώς όμως η συμβολή της δεν είναι αποτρεπτική ως προς την αυτοκτονία του Αίαντα, ούτε, λόγω φύλου στην εποχή της έχει "φωνή" να αντιπαρατεθεί με τους ασχημονούντες Ατρείδες, ρόλο τον οποίο αναλαμβάνει ο Τεύκρος μετά την πρόσκλησή της, ενώ συγκίνηση προκαλεί η επίκλησή της στον Αίαντα να καταλάβει τη δική της μοίρα και του γιου τους μετά τον (επικείμενο ακόμη) θάνατό του.
ὦ δέσποτ᾽ Αἴας, τῆς ἀναγκαίας τύχης
οὐκ ἔστιν οὐδὲν μεῖζον ἀνθρώποις κακόν.
Άρχοντά μου Αίαντα, χειρότερο κακό για τους ανθρώπους
δεν υπάρχει από την τύχη που τους ρίχνει στην ανάγκη
...
Ωστόσο, οφείλει να παραδεχθεί κανείς πως κάποιες από τις αδυναμίες του έργου οφείλονται στον εγγενή "διπολισμό" του. Οι διάλογοι, εξελίσσονται σε δύο διαφορετικά πλαίσια. Το ένα είναι το "επικό", της καθεαυτής ιστορίας και το άλλο είναι οι υπόρρητες νύξεις που αφορούν τον θεατή του 5ου π.Κ.Ε. αιώνα. Οι έννοιες της τιμής, της προσωπικής αξίας και ανάδειξης μέσω της αριστείας των "ατομιστών" ηρώων του Ομήρου, έρχονται σε αντιδιαστολή με την ιδέα της δημοκρατικής συνεργασίας, κόσμοι που δύσκολα γεφυρώνονται σε ένα κείμενο. Στο μανιχαϊστικό ιδεαλισμό του Αίαντα, ο οποίος θεωρεί ότι έχει αδικηθεί και έχει υποστεί βλάβη η τιμή και η υπόληψή του, οι Ατρείδες είναι απόλυτα και ολοκληρωτικά κακοί, άρα "fair game" και άξιοι εξόντωσης. Ωστόσο, οι Ατρείδες με τα λόγια τους εμφανίζονται ως τηρητές και υπέρμαχοι της τάξης, παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι χάλκευσαν το αποτέλεσμα ή συμμετείχαν ή ανέχτηκαν τη νοθεία στην ψηφοφορία που απέδωσε τελικά τα όπλα του Αχιλλέα στον Οδυσσέα. Από την άλλη και ο ίδιος ο Αίαντας, κινούμενος από τον εγωισμό του (καίτοι... θετικό στοιχείο για έναν ομηρικό ήρωα) βάζει τον εαυτό του πάνω από τον κοινό αγώνα και στρέφεται κατά των συμπολεμιστών του, ξεπερνώντας ακόμη και τον ίδιο τον Αχιλλέα σε αντίδραση, καθώς ο τελευταίος απλώς αποσύρθηκε από την ενεργό δράση. Στο κλείσιμο του ματιού του στους σύγχρονούς του, ο Σοφοκλής, παρουσιάζει μια δράση που θα ήταν από ανεκτή έως... λόγος επαίνου για έναν ομηρικό ήρωα, και καταφέρνει να δείξει πως έτσι ο Αίαντας θέτει εαυτόν εκτός συνόλου, απομονώνεται και καθίσταται αντικοινωνικό στοιχείο. Οι καιροί έχουν αλλάξει... Όσο κι αν η δράση του εκτίθεται σε κοινό μεταγενέστερό του όμως, δεν μπορεί να λειτουργήσει με όρους διαφορετικούς από αυτούς που επιτάσσει η δική του εποχή με τις δικές της αξίες. Η αποστέρηση των όπλων του Αχιλλέα, πέρα από κατάφωρη αδικία είναι η άρνηση της επικύρωσης της ανδρείας του και της ικανότητάς του από τους "ομοτίμους", άγος που πλήττει όχι μόνο τον ίδιο αλλά και τη γενιά του ολόκληρη (εμφατικά μνημονεύεται η τιμημένη παράδοση του πατέρα του Τελαμώνα). Κλείνοντας ξανά το μάτι στον θεατή ο Σοφοκλής, διά χειλέων Αίαντα, διακηρύσσει ότι ο κόσμος έχει αλλάξει, όμως ο ίδιος ο ήρωας δεν μπορεί να ακολουθήσει αυτές τις αλλαγές, μένει σταθερός σε ηρωικά ιδανικά που τώρα περνούν στο περιθώριο και άλλες αξίες αναδύονται κι αυτός, αλύγιστος όπως απέναντι στις επιθέσεις των Τρώων, αρνείται να υποχωρήσει και ως λύση επιλέγει το δικό του τέλος, με τους δικούς του όρους και σαν συμβολισμό για το τέλος της εποχής που αντιπροσωπεύει. Στην τραγωδία του Σοφοκλή, η νέα εποχή -των ανθρώπων που συζητούν, επιχειρηματολογούν και μετέρχονται μέσων πέρα από την ωμή ισχύ- είναι αυτή που δίνει τα όπλα του Αχιλλέα στον Οδυσσέα, όχι η Αθηνά, ούτε οι θλιβεροί Ατρείδες.
Όσο για τη δομή του έργου, τα πράγματα είναι αρκετά ξεκάθαρα: υπάρχουν δυο σαφώς διακριτά μέρη, τα προ του θανάτου του Αίαντα και τα μετά, τόσο διακρτικά ώστε είναι πιθανό το δεύτερο να είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Στο πρώτο βασικός άξονας είναι στάση του Αίαντα όταν αποκτά επίγνωση των πράξεών του, ενώ στο δεύτερο η τύχη που θα έχει η σορός του, άξονες δραματικά διαφορετικοί ως προς το αντικείμενο αλλά και τη διαχείριση.
Πάντως, ως προς το θέμα της απόδοσης των όπλων του Αχιλλέα στον πονηρό και αμοραλιστή Οδυσσέα των κυκλίων επών, εγώ θα συνταχθώ με τον Οβίδιο, που αποτροπιασμένος από την κατάληξη της ψηφοφορίας δήλωσε "κι έτσι πήραν οι ρήτορες τ' άρματα των ηρώων..."
Υ.Γ. Συγγνώμη για το παραλήρημα και τις κακές μεταφράσεις, δεν είμαι φιλόλογος
dark
fast-paced
Death of a Soldier. Great tragedy of war fatigue, sanctity of brothers, betrayal, and human relationships.
This one is up there with Oedipus Rex
This one is up there with Oedipus Rex
challenging
slow-paced
Ajax's profound feelings were the thing that really stuck with me and allowed me to connect with him. Understanding historical and mythological behaviour can prove challenging, but human emotions remain consistent. His actions may seem extreme, but the shame, betrayal, and helplessness he felt are common emotions that people go through, even in this day and age.
dark
reflective
sad
Plot or Character Driven:
Character
Strong character development:
Complicated
Flaws of characters a main focus:
Yes
dark
emotional
challenging
dark
emotional
sad
fast-paced
Plot or Character Driven:
Character
Strong character development:
Complicated
Loveable characters:
No
Diverse cast of characters:
No
Flaws of characters a main focus:
Complicated